زمانی که تمام مواد قابل اشتعال موجود در یک محیط به طور همزمان در مجاورت حرارت بالا قرار می‌گیرند و در اثر این حرارت پیرولیز می‌شوند، انفجار بزرگی تحت عنوان Flashover رخ می‌دهد.
زمانیکه مواد ارگانیک تا دمای مشخصی داغ می‌شوند، تجزیه حرارتی شده و گازهای قابل اشتعال آزاد می‌کنند. عموما برای مواد قابل اشتعال متداول flashover در دمای 500 درجه‌سانتی‌گراد (932 درجه‌فارنهایت) تا 590 سانتی‌گراد (1.100 درجه فارنهایت) رخ می‌دهد.
نمونه‌ای از flashover آتش گرفتن اثاثیه در خانه است. آتش‌سوزی اولیه، لایه‌ای از دود داغ تولید می‌کند. این لایه دود در مجاورت سقف اتاق قرار گرفته و به تدریج عمق آن افزایش می‌یابد. حرارت ساطح شده از این لایه داغ به تدریج سایر متریال موجود در اتاق را نیز گرم می‌کند و سایر متریال موجود در فضا را پیرولیز کرده و گازهای قابل اشتعال بیشتری تولید می‌شود در مرحله بعد در مجاورت میزان اکسیژن کافی این گازها به شدت مشتعل شده و منفجر می‌شوند.
براساس میزان ماده سوختی پیرولیز شده یا به بیان دیگر میزان گازهای قابل اشتعال تولید شده و اکسیژن موجود در محیط flashover با شدت متفاوت اتفاق می‌افتد.
- پدیده lean flashover (که rollover نیز نامیده می‌شود) اشتعال لایه گاز جمع شده زیر سقف است که می‌تواند کل محفظه را در بر می‌گیرد. در این حالت نسبت سوخت به هوا کمتر از میزان مورد نیاز برای اشتعال‌پذیری است. (عموما با کمبود میزان اکسیژن روبرو هستیم.)
- حالت اول پدیده rich flashover است این پدیده زمانی رخ می‌دهد که میزان گازهای قابل اشتعال در سطحی بالاتر از دامنه اشتعال‌پذیری قرار بگیرد. این پدیده عموما در فضاهایی رخ می‌دهد که آتش به دلیل کمبود اکسیژن موقتا فروکش کرده است. در این حالت منبع اشتعال می‌تواند یک جسم در حال سوختن باشد که به دلیل حرارت بالا پیرولیز در آن ادامه دارد اما شعله‌ای دیده نمی‌شود. در این حالت به محض رسیدن اکسیژن به بخارات قابل اشتعال این بخارات به یکباره منفجر می‌شوند. این پدیده تحت عنوان backdraft شناخته می‌شود. که در مطلبی دیگر به طور مفصل به آن پرداخته‌ایم. (پدیده backdraft چیست و چگونه می‌توان آن را تشخیص داد؟)
- حالت بعدی Delayed flashover است این پدیده زمانی رخ می‌دهد که ابر دود خاکستری رنگ خنک می‌شود اما به محض اینکه در فضای خارجی قرار می‌گیرد به یکبار مشتعل می‌شود. در نتیجه خارج شدن دود از فضای اولیه تعادل سوخت و اکسیژن بهم می‌خورد اگر این مخلوط دود و اکسیژن در حالت ایده‌آل خود قرار بگیرد به شدت منفجر می‌شود. شدت انفجار یا احتراق این توده فعال گازهای قابل اشتعال به شدت به نسبت ترکیبی دود و اکسیژن در فضا وابسته است.
- حالت بعدی hot rich flashover است این پدیده زمانی به وقوع می‌پیوندد که دود حاوی گازهای قابل اشتعال داغ با ترکیب درصدی بیشتر از حد مورد نیاز برای احتراق و دمایی بالاتر از دمای احتراق از فضا خارج می‌شود و در اثر رقیق شدن با هوا خود به خود مشتعل می‌گردد. شدت انفجار در این حالت در حدی است که آتش به بیرون زبانه کشیده و زبانه‌های آن مجددا به فضا اصلی برمی‌گردد، این حالت تا حدودی شبیه rich flashover است. در تعریف عامیانه به این پدیده احتراق خودکار نیز می‌گویند که در حقیقت نوع دیگری از احتراق گازهای حریق می‌باشد.
flashover چه مخاطراتی به همراه دارد؟
حال که با حالت‌های مختلف پدیده flashover آشنا شدیم سوال بعدی که ایجاد می‌شود این است که این تا چه اندازه می‌تواند مخاطره آفرین باشد؟
در پاسخ باید گفت که flashover یکی از خطرناک‌ترین رویدادهاست که تاکنون آتش‌نشانان بی‌شماری را غافگیر و طعمه مرگ کرده است. بنابراین آتش‌نشانان باید علائم و نشانه‌های این پدیده را به خوبی بشناسند.
برخی از علائم احتمال وقوع flashover در یک فضا عبارتند از:
- حلقه‌های دود سیاهی با سرعت بالای فضای بسته در حرکتند.
- لایه دود خنثی‌ای که به طرف کف حرکت می‌کند. در این حالت پدیده flashover به شدت محتمل است.
- دیده شدن نشانه‌های پیرولیز در مواد قابل اشتعال.
- پدیده Rolloverیا زبانه‌های آتش (که آتش‌نشانان آن را اصطلاحا «انگشت فرشته (Angel Fingers)» می‌نامند) پدیده زمانی ایجاد می‌شود که گازها به دمای احتراق خودکار خود رسیده باشند.
- بالا رفتن سریع دما در اثر مجاورت با مواد در حال احتراق. به این ترتیب چرخه دود و حرارت ایجاد می‌شود.
- حریق‌هایی که در مسیر تخلیه هوا اتفاق می‌افتند و نتیجتا با کاهش اکسیژن مواجه نمی‌شود.
آتش‌نشانان موارد زیر را نشانه flashover تلقی می‌کنند:
- دود غلیظ و تیره
- درجه حرارت بالا
- Rollover
- سوختن آزاد
رنگ دود ساطع شده از حریق نیز جزو مواردی است که در احتمال وقوع flashover باید در نظر گرفته شود اما نمی‌توان به تنهایی به این عامل اتکا کرد.
تجربه ثابت کرده که عموما دود غلیظ و تیره خطرناک است اما نمی‌توان به عنوان یک اندیکاتور قابل اعتماد به آن اتکا کرد. به عنوان نمونه می‌توان به حادثه آتش‌سوزی در کارخانه تولید تشک‌های لاستیکی که در سال 1975 در لندن اتفاق افتاد اشاره کرد. دود حاصل از این آتش‌سوزی سفیدرنگ بود. بنابراین آتش‌نشانان آن را خطرناک اطلاق نکردند و عملیات تخلیه را آغاز کردند با باز شدن ناگهانی درب‌ها انفجار مهیبی به وقوع پیوست و دو تن از آتش‌نشانان جان خود را از دست دادند. در این حادثه دود ناشی از پیرولیز پلاستیک علیرغم سفید رنگ بودن به شدت قابل اشتعال و مخاطره‌آمیز بود.