همه ما آتش‌سوزی را پدیده‌ای مرگبار می‌دانیم؛ اما زمانیکه آتش‌سوزی‌ها با پدیده‌ای تحت عنوان Backdraft (بازگشت شعله) همراه می‌شود ریسک آن چندین برابر می‌شود. آتش‌نشانان دانش و مهارت کافی برای جلوگیری از این رویداد خطرناک دارند اما در شرایط معمولی بیش از نیمی از افراد نسبت به آن اطلاع کافی ندارند.
به همین خاطر به منظور شناسایی این رویداد، چگونگی به وقوع پیوستن آن و عواملی که مخاطرات آن را افزایش می‌دهد و نهایتا الزامات ایمنی برای جلوگیری از به وقوع پیوستن آن در نظر داریم در ادامه این مطلب شما را به طور کامل با پدیده Backdraft آشنا کنیم.
Backdraft چیست؟
برای درک بهتر این پدیده بد نیست با مفاهیم ابتدایی شروع کنیم. حریق برای ادامه حیات به اکسیژن، هوا، ماده سوختنی و واکنش‌های زنجیره‌ای نیاز دارد.
زمانیکه در یک فضای بسته حریقی شکل می‌گیرد به تدریج تمام اکسیژن موجود در محیط را مصرف کرده و دود و گازهای سمی تولید می‌کند. دود، حرارت و گازهای نیم‌سوخته در دمای بالا در مجاورت یکدیگر قرار می‌گیرند و منتظر ورود اکسیژن می‌مانند.
اگر در این بین با باز شدن و یا شکستن در و پنجره‌ها اکسیژن به طور ناگهانی به این مواد برسد این گازهای نیم‌سوخته‌ی به شدت داغ منفجر می‌شود؛ به این پدیده Backdraft می‌گویند.
این پدیده از آن جهت به شدت خطرناک است که به نظر می‌رسد آتش در فضای مورد نظر خاتمه یافته و افراد با بازکردن درب یا پنجره سعی می‌کنند وارد محیط شوند.
پدیده backdraft چگونه اتفاق می‌افتد؟
همانطور که گفته شد backdraft همیشه نتیجه حریق‌های محصور شده در یک فضا و به دور از اکسیژن کافی است. به این ترتیب گازهای قابل احتراق (بخارات ماده سوختنی و مواد گازی ناشی از احتراق همچون هیدروکربن‌ها و کربن مونواکسید) و دود در فضا در دمایی بالاتر از دمای احتراق خودکار مخلوط سوختنی تجمع می‌کند اما به خاطر نبود اکسیژن احتراق کامل نمی‌شود. با ورود ناگهانی اکسیژن به فضا انفجار رخ می‌دهد.
 |
چطور می‌توان Backdraft را تشخیص داد؟
رنگ و نحوه حرکت دود در فضا می‌تواند تعیین کننده شرایط محیط باشد. دود زرد رنگ و یا قهوه‌ای رنگ یا دودی که به آرامی از سوراخ‌های کوچک خارج می‌شود (انگار حریق دارد نفس می‌کشد) و عموما در لبه درب‌ها و پنجره‌ها به چشم می‌خورد، قهوه‌ای یا سیاه شدن پنجره‌ها تمامی نشانه‌هایی از احتمال وقوع Backdraft در یک محیط است. این مواد تیره رنگ به خاطر حضور مقادیر زیادی از ذرات معلق در هوا است که در نتیجه احتراق ناقص ایجاد شده‌اند؛ به بیان دیگر اکسیژن کامل برای احتراق وجود ندارد. در برخی از موارد پنجره‌ها به دلیل فشار متغیر درون محفظه به طور جزئی می‌لرزند.
به خاطر تفاوت فشار حلقه‌های دود به محض خروج مجددا به داخل کشیده می‌شوند. به همین خاطر این پدیده backdraft نامیده شده است.
چطور می‌توان با Backdraft مقابله کرد؟
پدیده Backdraft به شدت خطرناک است و گاهی حتی آتش‌نشانان با تجربه را نیز به دام می‌اندازد. آتش‌نشانان برای مقابله با این پدیده قبل از انجام هرگونه عملیات اطفا و نجات سعی می‌کنند هوای محیط محصور را از بالاترین نقطه آن تخلیه کنند تا دود و حرارت به نحو مطلوب از محیط خارج شود.
آیا سیستم اعلام حریق در جلوگیری از Backdraft موثر است؟
سیستم اعلام حریق (آشنایی با سیستم‌های اعلام حریق) با نظارت و هشدار سریع حریق می‌تواند به اطفای موثر آن و از به وقوع پیوستن پدیده‌های جانبی جلوگیری کند. همچنین افراد مسئول یک ساختمان می‌توانند با قرار دادن اطلاعات کافی در مورد طراحی فضا و نحوه عملکرد سیستم تهویه به آتش‌نشانان در شناسایی مکان احتمالی این رویداد کمک کنند.
مقایسه Backdraft با Flashover:
در تعریف ارائه شده توسط ISO 13943، flashover پدیده‌ای بیان شده است که در آن مواد قابل احتراق محصور در یک محفظه دچار حریق می‌شوند. این اصطلاح بیشتر در مواردی به کار گرفته می‌شود که دمای مواد قابل احتراق و گازهای محصور در یک محفظه تقریبا همزمان به شدت بالا می‌رود تا جایی که محفظه منفجر می‌شود. در حقیقت در flashover افزایش ناگهانی دما رخ می‌دهد اما عامل وقوع backdraft نبود اکسیژن کافی برای احتراق است. به همین خاطر با وجود اینکه نتیجه هر دو پدیده انفجار است نمی‌توان backdraft را نوعیflashover تلقی کرد.