تجهیزات اسپری رنگ ادواتی هستند که در صنعت برای رنگرزی اتومبیل‌ها، قطعات هواپیما و مترو و قطارها از آن استفاده می‌شود. این تجهیزات ممکن است ابعاد بزرگی داشته باشند.
متداول‌ترین مکان استفاده از این تجهیزات کارگاه‌های رنگ‌آمیزی بدنه است که عموما از کابین‌های ماژولار پیش ساخته برای آن استفاده می‌شود.
در این کارگاه‌ها باید الزامات زیر را لحاظ کرد:
- حفاظت افراد از گازها و بخارات سمی
- حفاظت محیط از آلاینده‌های منتشر شده
- حفاظت از ادوات رنگ شده
کارگاه‌های رنگرزی باید از هر لحاظ برای فعالیت پرسنل استاندارد باشند.
هرگونه گازهای سمی یا مواد قابل احتراق و اشتعال می‌تواند خطرات جدی برای حاضرین در محیط در پی داشته باشد، بنابراین برای حفظ جان افراد لازم است این کارگاه‌ها به تجهیزات کنترل دود و حفاظت حریق مجهز باشند.
در این کارگاه‌ها ادوات زیر وجود دارد:
- ژنراتور
- دریچه خروج بخارات مجهز به فیلتر مخصوص که از انتشار ذرات رنگ به محیط خارجی جلوگیری می‌کند.
- سیستم حرارتی برای خشک کردن قطعات با هوای گرم
- اتاق کنترلی برای نظارت بر کار ماشین آلات
بنابراین مشخص است که مواد ارزش معنوی بالایی دارند که هر گونه خرابی یا آتش‌سوزی در آن‌ها می‌تواند تبعات اقتصادی جدی برای مالکین در پی داشته باشد.
مخاطرات موجود در کارگاه‌های رنگرزی:
مخاطرات مربوط به کلاس A حریق – حریق مربوط به جامدات
مخاطرات مربوط به کلاس B حریق – حریق مایعات قابل اشتعال
الزامات ایمنی لازم برای کارگاه‌های رنگرزی:
کارگاه‌های رنگرزی به خاطر کار با مواد قابل اشتعال و قابل احتراق ریسک حریق بالایی دارند که می‌توانند به حریق‌هایی با قدرت انتشار سریع و به شدت سمی منجر شوند علاوه بر این تجمع بخارات سمی و ذرات رنگ ریسک انفجار این مواد در کنار یکدیگر را بیشتر می‌کند.
درجه حرارت بالای تولید شده در فرآیند خشک کردن می‌توان به عنوان عامل فعال‌سازی این حریق عمل کند.
برای مهار حریق در کارگاه‌های رنگرزی باید عوامل زیر را در نظر گرفت:
کنترل فضای کارگاه:
برای اطمینان از اینکه فرآیندهای رنگرزی و خشک کردن رنگ با حرارت تنها زمانی انجام می‌شود که فن روشن باشد.
عملیات حرارت‌دهی:
در نظر گرفتن یک بازه تاخیر زمانی بین رنگرزی و حرارت‌دهی برای خشک شدن رنگ، تا بخارات امکان تخلیه داشته باشند. این امر از ایجاد ابر احتراقی که ریسک بالایی برای انفجار دارد جلوگیری می‌کند.
مواد به کار رفته در ساخت سازه:
کارگاه باید از مواد مقاوم در برابر حریق و غیرقابل احتراق ساخته شده باشد.
سیستم تهویه:
به کمک تهویه مناسب می‌توان میزان بخارات موجود در محیط را تا 25% زیر حد مخاطره آفرین و غلظت گرد و غبار را تا 50% کمتر از کمترین غلظت برای انفجار کاهش داد. (تاسیسات الکتریکی باید با الزامات مربوط به تاسیسات پرمخاطره قابل احتراق یا قابل انفجار رعایت شود.)
مقررات بهداشت و ایمنی محل کار نیز بالا بودن خطر بالای آتش‌سوزی در مکان‌های اینچنینی را گوشزد می‌کند. محصولات قابل احتراق نباید بیش از یک شیفت کاری در محیط کارگاه انبار شوند.
راهکارهای حفاظت از حریق:
حفاظت کلی:
سیستم حفاظت از حریق در این کارگاه‌ها می‌تواند به صورت توتال یا لوکال عمل کند. عملکرد این سیستم به طراحی در نظر گرفته شده برای محفظه، نوع و میزان ماده اطفایی به کار رفته برای مهار حریق بستگی دارد. مناسب‌ترین تجهیز برای مهار حریق در کارگاه‌های ماژولار استفاده از یک سیستم مستقل است که در آن ماده اطفایی تحت فشار در سیلندرهای فولادی قرار می‌گیرد و به این ترتیب دیگر نیازی به اتصال آب به شبکه آبرسانی، مخازن ذخیره جاگیر و یا بوستر پمپ‌های فشار قوی نیست.
به این ترتیب به فضای عملیاتی محدودتر نیاز است و عملیات نصب و در مراحل بعدی تعمیر و نگهداری آن راحت‌تر می‌شود.
برای حفاظت حداکثری از فضا می‌توان سیستم اطفای جانبی برای مجموعه در نظر گرفت، این سیستم می‌تواند در صورت عدم عملکرد صحیح سیستم اصلی و یا در زمان خارج شدن آن از مدار برای تعمیر و شارژ مجدد وارد سیستم شود.
راهکارهای جانبی مهار حریق:
برای مهار هرگونه مخاطرات جانبی همچون نشتی، پاشیدن مایعات قابل اشتعال به اطراف، و یا جلوگیری از تجمع بخارات ناشی از مایعات قابل اشتعال برای فضای داخلی کارگاه رنگرزی نیز باید سیستم اطفای مناسبی در نظر گرفته شود.
در هنگام راه‌اندازی سیستم اطفای حریق اتومات باید تمام سیستم تهویه خاموش شود تا غلظت ماده اطفایی (گاز یا پودرخشک شیمیایی) که برای اطفای حریق به کار می‌رود به حد مطلوب خود برسد.
تجهیزات اطفا باید به نحوی طراحی شوند که بتوانند تمام مخاطرات محیط را پوشش دهند.
تجهیزات ویژه برای مهار حریق:
طبق استاندارد NFPA 33 (Spray Application Using Flammable or Combustible Materials) سیستم اطفای حریق گازی CO2 و سیستم اطفای اتومات پودر خشک شیمیایی دو نمونه از متداول‌ترین سیستم‌های اطفای حریقی که برای کارگاه‌های رنگرزی پیشنهاد می‌شوند.
به کمک سیلندرهای متنوع در اندازه‌های کوچک و بزرگ می‌توان مقرون بصرفه‌ترین سیستم اطفا را برای کارگاه‌ها طراحی کرد.
مراحل طراحی سیستم اطفای حریق مطلوب:
- انتخاب سیستم مورد نظر
- بهینه‌سازی فرآیندها
- طراحی مهندسی شده براساس الزامات فضا
- نظارت کارآمد بر سیستم و تعمیر و نگهداری به موقع
سیستم اطفای حریق گازی CO2:
گاز CO2 را می‌توان درسیلندرهای تحت فشار ذخیره کرد با این گاز در فشار بالا می‌توان از خطوط لوله‌کشی طویل استفاده کرد و سیلندرها را در مکانی دورتر از فضای اصلی قرار داد تا به نحو مطلوبی از آسیب رسیدن به آن‌ها در هنگام مخاطرات احتمالی جلوگیری شود.
سیستم اطفای حریق CO2 را می‌توان به صورت توتال و یا لوکال در یک فضای مشخص به کار برد.
در سیستم اطفا حریق CO2 میزان گاز مورد نیاز برای یک فضا و اندازه و جانمایی نازل‌ها و لوله‌کشی به کمک نرم‌افزارهای مشخص و براساس ویژگی‌ها و ابعاد فضا انجام می‌شود.
مزایای سیستم اطفای حریق CO2:
- امکان نصب و راه‌اندازی دستی
- اطفای فوری
- ماده اطفایی در آن‌ها محیط را آلوده نمی‌کند
- به تجهیزات آسیب نمی‌زند
- مقرون به صرفه ست و دسترسی به آن ساده ست
- در بازه دمایی وسیعی می‌توان از آن استفاده کرد
سیستم اطفای حریق پودرخشک شیمیایی:
براساس اندازه، مکان به کارگیری تجهیز اطفا و میزان ماده لازم برای مهار حریق در فضای مشخص پودرخشک شیمیایی را می‌توان از مخازن 85 کیلوگرمی تا 2000 کیلوگرمی به کار برد.
مخازن حاوی اطفا کننده‌های پودر خشک شیمیایی به کمک گاز N2 فشاردهی می‌شوند و به کمک فعال‌ساز پنوماتیکی یا مکانیکی خود می‌توانند کاملا به صورت مستقل عمل کنند.
سیستم‌های اطفای خودکار پودر خشک شیمیایی به خاطر فشار عملیاتی نسبتا پایینی که دارند می‌توان از لوله و اتصالات معمولی برای آن‌ها استفاده نمود و به این ترتیب تا حد زیادی در هزینه‌های نصب و راه‌اندازی صرفه‌جویی کرد.